Pomoc, którą otrzymują przedsiębiorcy w związku ze stanem epidemii COVID-19, jest wydatkowaniem środków publicznych, a te muszą podlegać kontroli. Szczególną uwagę beneficjenci wsparcia powinni położyć na umarzaną część subwencji z Tarczy PFR. Niedawno poinformowano, że w tym zakresie wdrożono wszelkie możliwie profesjonalne i przewidziane prawem procedury kontrolne wypłat tej subwencji.

Z kolei przepisy tarcz antykryzysowych często się zmieniają, są tworzone w pospiechu legislacyjnym, co sprzyja ich niejednolitej interpretacji i potencjalnym sporom, np. z fiskusem. Przyznanie ulg i umorzeń podatkowych, a także świadczeń postojowych, pożyczek czy dotacji opierało się w większości na składaniu oświadczeń o prowadzonej działalności, liczbie pracowników i spadku przychodów, a przy tym zaufaniu organów administracji co do ich prawdziwości. Teraz mogą sprawdzić wiarygodność danych oraz to, czy środki zostały we właściwy sposób wykorzystane. Weryfikowane będą także kody PKD, jakie przedsiębiorcy podali we wnioskach pod kątem realnej działalności, która uprawnia do nadzwyczajnego wsparcia.

Kontrole wydatkowania środków z PFR oraz tarczy antykryzysowej mogą obejmować różne obszary działalności przedsiębiorstwa, zarówno zdalnie, z uwzględnieniem struktur STIR, JPK, jak i poprzez czynności na miejscu obejmujące weryfikację dokumentacji wewnętrznej przedsiębiorstw, umów, porozumień, a w niektórych sytuacjach nawet korespondencji mailowej. Przedsiębiorcy złożyli bowiem szereg oświadczeń obejmujących potwierdzenie spełnienia warunków udzielenia subwencji, przy czym tylko niewielka część tych oświadczeń podlegała automatycznej weryfikacji z systemami KAS i ZUS.

W sytuacji, kiedy organy administracji publicznej zarzucą, że otrzymane w ramach pomocy publicznej środki zostały przyznane nienależnie lub zostały wykorzystane w sposób nieprawidłowy, np. na wydatki o charakterze osobistym, zakup dodatkowego samochodu osobowego, który w ocenie kontrolujących nie jest niezbędny – pojawi się ryzyko zwrotu całości lub części środków wraz z odsetkami.

Beneficjenci pomocy, którzy nie zwrócą nienależnych środków, podlegać mogą wykluczeniu z możliwości uzyskania innej pomocy publicznej, np. na okres 3 lat. Podobnie w przypadku, gdy beneficjent otrzymał dofinansowanie na podstawie przedstawionych jako autentyczne dokumentów potwierdzających nieprawdę.

Nie można pominąć odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, czy też posługiwanie się dokumentami poświadczającymi nieprawdę, a także odpowiedzialności karnoskarbowej za wykroczenie lub przestępstwo skarbowe.

Kto jest odpowiedzialny w firmie za pozyskanie wsparcia i ewentualne błędy w tym zakresie czy rozliczeniu? Właściciel firmy, kierownik jednostki, zarząd w spółce, a czasem także główny księgowy. Okres, przez który organy administracyjne mogą kontrolować przekazane środki publiczne, zależy od ich charakteru, powstałej nieprawidłowości i właściwego okresu przedawnienia, który może wynosić 2, 3, 5, a nawet 10 lat.

Skuteczną ochronę przed negatywnymi skutkami finansowymi ewentualnych błędów w rozliczaniu tarcz antykryzysowych zapewnia umowa ubezpieczenia łącząca dwa rodzaje polis – skarbowej i D&O (odpowiedzialności cywilnej członków zarządu). Połączenie tych dwóch ubezpieczeń jest konieczne, ponieważ odpowiedzialność za tego typu błędy może spoczywać zarówno na osobach z kadry zarządzającej, które podjęły decyzje skutkujące błędem, jak i na osobach wykonujących czynności księgowe.

Ubezpieczenie D&O obejmuje ochroną ryzyka zarządcze i nadzorcze, a karno-skarbowe zabezpiecza odpowiedzialność zawodową w związku z wykonywaniem czynności księgowych lub obsługą płac. Ponadto jedynie polisa skarbowa zapewnia refundację ewentualnych grzywien nałożonych na gruncie prawa karnego lub karnoskarbowego. Są one więc wobec siebie komplementarne. Często też pojawiają się wątpliwości, do którego z tych obszarów ryzyka zaliczyć konkretną decyzję podatkową. Czy był to błąd księgowy, czy jednak wynikał z niedostatecznego nadzoru nad obszarem finansowym? Ponadto, poważne decyzje biznesowe często mogą być przyczyną nie tylko zaległości podatkowych czy kar, ale też skutkować roszczeniami skierowanymi bezpośrednio do menedżerów lub księgowych w związku ze szkodami, wynikającymi, np. z konieczności zwrotu otrzymanego wsparcia rządowego. Przy czym sama zwracana kwota uzyskana z tarczy antykryzysowej, jeśli okaże się, że firma nie posiadała prawa do jej uzyskania po przeprowadzonej kontroli, nie będzie zazwyczaj stanowiła szkody. Chyba że zwrot konieczny jest np. na skutek nieprawidłowej realizacji umowy. Szkodą będą natomiast odsetki, które należy zwrócić wraz z otrzymaną pomocą, wymierne straty wizerunkowe firmy lub np. koszty pożyczki, jaką organizacja musi zaciągnąć, aby spłacić nienależną pomoc publiczną. Trzeba też zaznaczyć, że wprowadzona w zeszłym roku przez ubezpieczycieli klauzula pomocy antycovidowej, przygotowana specjalnie z myślą o tym ryzyku, nie obejmuje faktu nieprzyznania pomocy publicznej w ogóle lub w niepełnej wysokości. Klauzula ta obejmuje odpowiedzialność za błędy w przygotowaniu wniosków, monitorowaniu wykorzystania czy rozliczeniu uzyskanej pomocy publicznej, a także rozszerza klauzulę karno-skarbową o wszczęcie postępowania karnego skarbowego oraz karnego z art. 233 kodeksu karnego (kk) (złożenie oświadczenia niezgodnego z prawdą) i art. 297 kk (wyłudzenie pomocy publicznej).

Komplementarny program ubezpieczenia zapewnia osobie odpowiedzialnej pokrycie kosztów: obrony w sprawach cywilnych i karnych, postępowań sądowych, uzyskania poręczeń, kar i grzywien administracyjnych, odszkodowań z tytułu strat finansowych przedsiębiorstwa, udziałowców czy akcjonariuszy, zobowiązań podatkowych dochodzonych od osób ubezpieczonych na podstawie art. 116 lub 116a Ordynacji Podatkowej, a także wsparcia specjalistów PR, psychologów.

Bezpośrednio chronionym jest oczywiście decydent lub osoba odpowiedzialna za kwestie finansowe i to ona będzie uzyskiwała z polisy pokrycie powyższych kosztów, ale w przypadku polisy D&O i skarbowej „wygraną” jest także firma, która domaga się naprawienia szkody wynikającej z błędów takiej osoby. Zyskuje większą gwarancję, że to ubezpieczyciel pokryje jej straty, a nie osoba fizyczna z własnego majątku prywatnego.

Ważną kwestią jest nie tylko sam zakres przedmiotowy, ale i czasowy ubezpieczenia. Co do zasady ochrona obejmuje postępowania karnoskarbowe, roszczenia kierowanego do konkretnych osób ubezpieczonych, które zostaną wszczęte lub złożone w czasie trwania umowy ubezpieczenia, czyli po jej podpisaniu. Oczywiście mogą być one konsekwencją decyzji lub działań, które zostały podjęte przed jej zawarciem. Jednak w umowy wpisany jest mechanizm gwarantujący, że ubezpieczyciel nie będzie udzielał ochrony dla tzw. zdarzeń pewnych, czyli takich, co do których ubezpieczony już w momencie zawierania umowy wie, że mogą się wiązać z postępowaniem karnym lub złożeniem w przyszłości roszczenia. Krótko mówiąc, jeśli przedsiębiorca ma świadomość, że popełnił błąd i weryfikacja wsparcia z tarczy antykryzysowej ze strony US może zakończyć się negatywnie, to ubezpieczyciel może odmówić wsparcia.

Materiał powstał we współpracy z Panią dr Eweliną Skwierczyńską, doradcą podatkowym, właścicielką Kancelarii TAX-ES, a komentarze z niego ukazały się w Pulsie Biznesu w atrykule "Zabezpiecz się na wypadek kar z urzędów" https://www.pb.pl/zabezpiecz-sie-na-wypadek-kar-od-urzedow-1121287